Dökümünüzü nasıl kusursuz hale getirirsiniz?
Kusursuz dökümler elde etmek için kullanabileceğiniz pratik tüyoları, kullanabileceğiniz araçları ve üzerinde çalışmanız gereken önemli noktaları öğrenin.
Kuyumculukta tasarlanan modelin değerli maden haline getirilmesinde sıklıkla kullanılan yöntem dökümdür. Mum veya reçine gibi farklı materyaller ile modeli hazırlanan takı, döküm işlemi ile son halini alır.
Modeller, düşük ergime sıcaklığına sahip ve kolay şekillendirilebilen genellikle mum veya benzeri bir plastik esaslı malzemeden üretilmektedir.
Hassas döküm için öncelikle parçanın mum gibi bir malzeme ile modellemesi yapılır. Bu işlemde döküm sonrasında büzülme düşünülerek model büyük hazırlanabilir. Parçaya ağırlık ve boyut olarak benzeyen modellerle model ağacı oluşturulur.
Ağaca tutturulan salkım modeller, refrakter kaplama işlemi için seramik çamuruna daldırılır. Salkımların üzeri seramik tozla kaplanarak bir kabuk elde edilir. Bu kabuk kuruduktan sonra mum boşaltılır, parça fırınlanır ve mum eritilerek model dışarı alınır. Modelin bazı bölümlerinin erimediği durumlarda boşluklara eriyik metal dökülür. Kabuk kırma aşamasında ise metal katılaştıktan sonra seramik kırılır ve parça dışarı çıkarılır. Son aşamada yüzey temizleme, parlatma ve taşlama işlemi yapılır. Parçalar, kalite testlerinden geçirildikten sonra kullanıma hazır hale gelir.
Her üretimde olduğu gibi dökümde de hatalı parçaların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Hata oranı, parça boyut ve biçimi, malzeme ile döküm uygulamalarına bağlı olarak %30’a kadar çıkabilir. Üretimin değişik aşamalarından kaynaklanabilen döküm hataları, parça, model, kalıp tasarımında, döküm sırasında ve bitirme işlemlerinde hatalar, yanlış malzeme seçimi gibi değişik nedenlerle ortaya çıkabilir.
Çapaklanma
Dökümden çıkmış parçaların yüzeylerinde ince plakalar halinde döküm fazlalıkları bulunabilir. Bunlara çapak denir. Hassas dökümde çapaklanmanın birden çok sebebi olabilir bunlar aşağıdaki gibidir.
• Alçının fazla sulu olması.
• Yolluğun yanlış verilmesi.
• Madenin çok yavaş veya hızlı dökülmesi.
• Döküm sıcaklığının fazla olması.
Fiske
Fiske dökümde en sık görülen hatalardan biridir. Döküm ürününün yüzeyindeki dalgalanmalar ve pürüzlülüklerle karakterize edilir. Sıklıkla hassas döküm prosedürünün “yanma süreci” olarak bilinen son aşamasında meydana gelir. Bu kusur genellikle, daha önce bahsedilen yanma işlemi sırasında ısıtma çok hızlı yapıldığında ortaya çıkar.
Hızlı ısıtma, şişelerin konumlandırılmasına bağlanabilir. Fırının duvarları iç kısımdaki en sıcak kısım olduğundan, yanlarına yerleştirilen şişeler diğer kısımlara göre daha hızlı ısınma eğilimindedir. Bu eşit olmayan ısınma, yüzeyde gözlenen pürüzlere neden olur. Bunun yanında döküm makinesinin temizliği de bu kusurları etkiler.
Güverse
Güverse, dökülen ürünün üzerinde oluşan minyatür küreciklere denir. Sıklıkla alçı malzemesinin içerisinde hava kabarcıkları kalmasıyla oluşur.
Alçı çatlaması
Döküm öncesi ağaca tutturulan modeller, alçıya daldıralarak modellerin üzerinde bir katman oluşturulur. Ürünler bu katman tamamen kuruduktan sonra fırınlanmalıdır. Aksi takdirde alçı çatlar ve döküm doğru şekilde yapılamaz.
Taş Buğulanması ve Yanması
Taşlı modellerin dökümünde, mum veya benzeri plastik bazlı malzeme ile hazırlanan modele döküm öncesi taş dizme işlemleri yapılır. Döküm sırasında bu taşlarda buğulanma gözlemlenebilir. Bunun sebepleri; eriyik değerli madenin çok yüksek sıcaklıklarda dökülmesi, kalitesiz taş kullanımı olabilir.
Ürünün Yürümemesi
Dökümde sıklıkla karşılaşılan hatalardan biri ürünün yürümemesidir. Bu sorun modellerde birleşmemiş parçalar veya küçük yarıklar şeklinde görülebilir.
Ürünün yürümemesinin başlıca sebeplerinden biri eksik maden tartılmasıdır. Bir modelde döküm yapılırken kullanılacak değerli madene göre döküm ayarlarında birçok şey değiştirilebilir. Döküm yapılacak modellerin maden ağırlıkları doğru şekilde belirlenmeli ve döküm buna göre yapılmalıdır. Eksik maden kullanıldığında ürün yetersiz gelir ve birleşemez.
Bunun yanında yolluklar ve eriyik madenin sıcaklığı da dökümde önem taşır. Madenin sıcaklığının veya akacağı yollukların yetersiz olması da akışını engelleyerek problemlere neden olabilir.
Çatlaklar
Katılaşması tamamlanmış, ancak hala sıcak olması nedeniyle yeterli dayanıma sahip olmayan döküm parçalar kalıp içinde soğurlarken büzülme serbestçe gerçekleşemez, yani iç gerilmeler ortaya çıkar ise, kritik kesitlerde sıcak yırtılmalar oluşur. Yırtılma yüzeyi pürüzlü ve oksitlenmiş bir görünümdedir. Bu iç gerilmeler, daha düşük sıcaklıklarda soğuk çatlaklara veya çarpılmalara da neden olabilirler. Çarpılmaların bir diğer nedeni de, değişik kalınlıklardaki kesitlerin soğuma hızları arasındaki farklardır.
Döküm Ağacı Kusurları
Döküm işlemi sırasında, ağaç oluşturma kısmı, tüm sürecin başarısını veya başarısızlığını belirlemede kritik bir husustur.
Ağaç yapımı önemli olduğu için, genellikle kuyumculuk dökümünde birçok yaygın kusurun kaynağıdır. Örneğin, mumların ağaçlara yanlış bir şekilde yapıştırılması, kuyumculuk dökümünün son ürününün kalitesini bozacak temel bir kusura neden olabilir.
Ağaç yapısı iyi yapılmış bir döküm parçası için ağaç ve mumun birleştiği noktaların pürüzsüz ve neredeyse fark edilmeyecek şekilde olması gerekir.
Model ağacı oluşturulurken yerleştirilecek olan modellerin birbirinin aynısı veya benzer şekil, boyut ve ağırlığa sahip olmasına özen gösterilmelidir. Kalıbı tam olarak doldurabilmek için farklı ebatlarda modellerin aynı ağaca yerleştirilmesinden kaçınılmalıdır. Eğer farklı kalınlıktaki parçaların aynı ağaca dizilme zorunluluğu varsa en hafif ve ince olanlar basıncın daha yüksek olduğu ağacın üst kısmına yerleştirilmelidir.
Ağaç yapı kusurları pürüzlü yüzey veren birleştirme noktaları, çıkıntılar şeklinde görülebilir. Bu çıkıntılı parçalar yüksek sıcaklık nedeniyle malzemenin diğer noktaları ile birleşip kanatçıklar oluşturabilir. Bu parçalar kırıldığında, dökülen malzemenin bazı küçük parçalarını kopararak parçanın gövdesinde küçük boşluklar oluşturmaları muhtemeldir.